Oklopne jedinice Vojske Republike Srpske

.....Narodna skupština Srpske Republike 12.maja 1992. u Banja Luci donosi odluku o osnivanju Vojske Srpske Republike Bosne i Hercegovine. Nova vojska se formira od pripadnika i jedinica JNA, koji nisu povučeni u SRJ, kao i od jedinica i štabova TO i manjih stranačkih jedinica. Materijalno tehničku osnovu čine sredstva JNA i TO koja su se u datom trenutku nalazila na teritoriji Republike Srpske. Nakon zasedanja Narodne skupštine 12.avgusta 1992. usvaja se naziv Republika Srpska, samim tim i ime vojske promenjeno je u Vojska Republike Srpske (VRS).

.....VRS je nastala u delikatnom vojno-političkom okruženju od jedinica koje su već bile borbeno angažovane i rasute po prostoru Bosne i Hrvatske. Pre ratnih zbivanja, početkom 1991. na prostoru BiH koji je bio deo I Vojne oblasti, bila su raspoređena 3 korpusa kopnene vojske JNA: 5.korpus, sa sedištem u Banja Luci, 4.korpus u Sarajevu i 17. u Tuzli, čija se zona odgovornosti jednim delom prostirala i Republici Hrvatskoj. Najveća oklopna jedinica na tom proetoru bila je 329.oklopna brigada (okbr), B klasifikacije u Banja Luci. Veći broj oklopnih vozila nalazilo se i u 980.nastavnom centru OMJ, koji je većim delom bio raspoređen na poligonu Manjača. Sem ovih jedinica u sastav motorizovanih brigada ulazio je po jedan oklopni bataljon, odnosno dva ako je jedinica bila u procesu preformiranja u mehanizovanu brigadu po planu reorganizacije "Jedinstvo"

Jedinice OMJ na prostoru BiH, početkom 1991.
4.korpus, Sarajevo	5.korpus, Banja Luka	17.korpus Tuzla
49.mtbr Srajevo	329.okbr Banja Luka	92.mtbr Tuzla
10.mtbr Mostar	980.NC OMJ	327.mtbr Derventa
	16.pmtbr Banja Luka	395.mtbr Brčko
	43.mtbr Prijedor

Tenk JNA u Posavini 1992.

.....U svom sastavu 2 okb je imala mostarska 10.motorizovana brigada, koja je je popunjena oklopnim bataljonom iz sastava 395.mtbr i mehanizovanim iz zrenjaninske 506. brigade. Po pomenutom planu Jedinstvo, odnosno njegovim dopunama Jedinstvo 2 i 3 (koji su sprovođeni tokom 1990/91.) i sarajevska 49.mtbr. je trebala biti preformirana u mehanizovanu brigadu.Tokom tog perioda. 329.okbr se prevodi u A klasifikaciju, (deo sredstava je upućen iz 327.mtbr iz Dervente), a sve motorizovane brigade 5. i 17. korpusa se prevode u B klasifikaciju. Sem ovih jedinica na Prostoru BiH bio je i manji broj oklopnih vozila u batoljonima vojne policije (BOV M86), ili posebnim manjim jedinicama kao recimo u sastavu samostalne čete tenkova M-47 Paton, R jedinice 399.vazduhoplovne baze Tuzla. Na prostoru BiH bio je i finalista proizvodnje BVP M-80 u Hrasnici, kao i remontni zavod u Hadžićima.

.....Nakon kratkotrajnog rata u Sloveniji i sporazumnog povlačenja JNA, snage 31. i 14.korpusa sa područja Slovenije povlače se na prostor Bosne, Srbije i Crne Gore. Uspeh evakuacije nije bio potpun. Prva oklopna brigada iz Vrhnike, po planu je bila upućena u Banja Luku, ali je samo deo tenkova M-84 te brigade stigao na odredište. U sastav 92.mtbr trebao je biti upućen oklopni bataljon tenkova T-34 iz 253.mtbr iz Vipave, a delovi 228.brigade iz Postojne su trebali biti upućeni u Bihać. Od preostalih tenkova u Sloveniji su kasnije formirana 4 oklopna bataljona.

.....Oklopne jedinice, koje su imale mirnodopsku lokaciju na prostoru BiH, bivaju angažovane tokom rata u susednoj Hrvatskoj. Iz sastava 5.korpusa u Zapadnu Slavoniju upućena je 329.okbr, kao i 16.pmtbr i 43.mtbr, sa svojim oklopnim bataljonima. Deo 329.okbr u sastavu OG-3 angažovan je na području Like i Korduna. U sastav 9.kninskog korpusa prelazi jedan okb iz mostarske brigade i mešoviti oklopni bataljon ŠCOMJ, koje se nalazio na Kupresu. Početkom 1992. JNA se shodno novoj situaciji reorganizuje i uvode se četiri vojne oblasti. BiH i veći deo Srpske Krajine podpadaju pod nadležnost novoustanovljene Druge vojne oblasti. Deo jedinica, koje su se izvukle iz blokiranih garnizona u Hrvatskoj, je razmešten po drugim jedinicama u BiH. Iz Dugog Sela 140.mehanizovana brigada je inkorporisana u sastav sarajevske 49.mtbr, a deo je upućen u sastav 14.mtbr, koja se iz Ljubljane povukla u Tuzlu. Četvrta oklopna brigada iz Jastrebarskog prelazi u sastav tuzlanskog korpusa, a deo tehnike ostaje krajiškim srbima. Ova brigada je kasnije prenumerisana u 336.mtbr. , jedan oklopni bataljon je bio raspoređem ma aerodromu Dubrave, a deo brigade oko Bijeljine. Izbijanjem sukoba u Posavini deo brigade biva prebaziran u tu oblast.

.....Krajem marta 1992., nakon ulaska hrvatske 108. brigade na prostor Bosanske Posavine dolazi do eskalacije sukoba. Za istorijat OMJ bio je posebno važan 16 - 17 april, kada su u loše planiranoj i vođenoj akciji izgubljeno 9 (7?) tenkova i OT, u napadu na Gornje Kolibe. Pored ovoga bilo je i 9 poginulih i 20 ranjenih vojnika. Dan kasnije izveštaji sa terena su govorili o 10 tenkova (od toga 5 ispravnih) i 4 OT. Tenkovi su pripadali oklopnom bataljonu koji je sastavljen od ljudstva i tehnike iz Prizrena i Vranja. Pre donešenja odluke o povlačenju JNA iz BiH tokom aprila su vođene borbe u dolini Neretve, na Kupresu, oko Sarajeva... U trenutku donošenja odluke o povlačenju na teritoriji BiH nalazile su se, pored već pomenutih jedinica i oklopni bataljon u Živinicama iz sastava 453.mbr (podčinjen 336.mtbr), drugi oklopni bataljon u Bosanskom brodu upućen iz 243.okbr, a oklopni bataljon iz titogradske 5.mtbr bio je u mestu Hutovo. Situacija na terenu često je zahtevala upućivanja pojačanja iz garnizona znatno udaljenih od ratišta: Oklopni bataljon sa oko 12 tenkova, formiran od ljudstva i tehnike iz Vranja i Prizrena upućen je u Posavini oko 10. marta 1992. Do 19.maja 1992. je okončano povlačenje pripadnika JNA u granice novoformirane Savezne Republike Jugoslavije. Većina ratne tehnike je ostala na prostoru BiH, pod kontrolom novoformirane VRS, jer kako je istaknuto sva tehnika nije mogla biti evakuisana zbog tehničkih, organizacionih ali i moralnih razloga.

.....Kako smo već napomenuli VRS je formirana nešto ranije 12. maja sa odlukom da se zadrže u upotrebi borbena pravila i formacija JNA, koja bi bila prilagođena materijalnoj situaciji i potrebama nove vojske. Od dotadašnjih korpusa JNA direktno su formirani korpusi VRS:1.Krajiški (od 5. banjalučkog), 2.Krajiški (od delova 5,9 i 10 korpusa), Srajevsko - romanijski ( od 4.sarajevskog), Istočnobosanski (od 17. tuzlanskog) i Hercegovački (od 13, korpusa, povučenog iz Rijeke). Drinski korpus je formiran naknadno 1. novembra 1992. od delova hercegovačkog i istočnobosanskog korpusa.

.....Raspored OMJ je odslikavao zatečeno stanje pri formiranju VRS, glavnina oklopa bila je u sastavu 1.KK, koji je imao i najveću zonu odgovornosti, odnosno oko 60% teritorije Republike Srpske.

Korpus	Jedinica
1.Krajiški	1.okbr, 2.okbr, okb u 43. i 16.mtbr
2.Krajiški	21.samostalni okb
Sarajevsko - romanijski	1.mbr, okb2.mtbr ?
Hercegovački	284. samostalni okb

.....Najmoćnija jedinica bila je 1.oklopna brigada, bivša 329., koja je imala tri oklopna bataljona. Novoformirana jedinica bila je 2.oklopna brigada, a motorizovane brigade su prenumerisane: 343. u 43., 327. u 27. i 16.proleterska u 16.krajišku mtbr. Sarajevsko - romanijski korpus je formirao 1.mehanizovanu brigadu od nekadašnje 49.mtbr. Drugi korpusi su imali manji broj tenkova u samostalnim oklopnim bataljonima ili u sastavu pešadijskih brigada (Bijeljinska, Zvornička, Birčanska, Nevesinjska, 1 i 2.Posavska...). Pored ovih jedinica, formirane su brojne pešadijske i lake pešadijske brigade, kojima je u kasnijem periodu dodeljen deo raspoloživih tenkova.

Tenk iz sastava 1.oklopne brigade u okolini Gradačca

..... Po pitanju tenkova ukupno je ostalo oko 300 vozila, koji su u vreme JNA pripadali 329.oklopnoj brigadi i 14, 16, 49,327, 336 i 343. motorizovanoj brigadi, kao i 980. nastavnom centru. Za sada je teško utvrditi precizan broj, jer jedinice OMJ već su bile borbeno angažovane od polovine 1991., a deo sredstava je uništen ili zarobljen. Manji broj oklopnih vozila je ostao pod kontrolom Armije BiH, u Tuzli je zarobljeno 19 tenkova T-34 i 1 T-55, a verovatno i manji broj M-47, u garnizonu Čapljina 2 tenka. Najbrojniji tip tenka u oklopnim jedinicama VRS bio je T-55, a korišćen je i veći broj T-34. Tenk M-84, najmoćniji tenk VRS, bio je manje zastupljen. Zbog dobrim delom brdsko - planinskog reljefa i specifične uloge u odbrambenoj doktrini JNA, na prostoru BiH u mirnodopskom periodu nije bilo većih jedinica OMJ, a postojeće su imale manji prioritet prilikom popune novom tehnikom. Po evidenciji Vladimira Ivanovića, krajem 1988. na širem prostoru Banja Luke nalazilo se samo 17 tenkova M-84, locirani na poligonu Manjača, Zalužanima i ŠCOMJ. Od ovog broja 10 vozila bilo je iz nulte serije. Veća popuna bila je prilikom dislokacije dela 1.okbr iz Slovenije. Četvrta oklopna brigada iz Jastrebarskog je najveći deo tehnike i opreme izvukla iz opkoljenog garnizona na širi prostor Bihaća i Tuzle (na a. Dubrave bilo je u određenom periodu 17 M-84 iz te jedinice). Jedan oklopni bataljon ove brigade bio je popunjen sa M-84, i prilikom formiranja VRS ovi tenkovi ulaze u njen sastav. Nakon sloma Republike Srpske Krajine i njene vojske u operaciji "Oluja" avgusta 1995. VRS prihvata ljudstvo i opremu koja je evakuisna na prostor Republike Srpske. Između ostaloga primljeno je dvadesetak M-84.

.....Armija BiH je tokom rata imala simboličan broj oklopnih vozila i tek je u završnici rata pribavljen je određeni broj. Prvi korpus je 1992. imao jedan T-55 i dva oklopna transportera, a 1995. narastao je na dva T-34, devet T-55 i dva oklopna transportera. Peti korpus u širem prostoru Bihaća je pri kraju rata imao pet T-55, a Sedmi korpus sedam tenkova T-55. Takođe i jedinice HVO su u svome sastavu imale manji broj tenkova T-55, kao i nekoliko M-47.

Tenk T-34

Operacije

.....Svako najveća i najuspešnija operacija koju je tokom rata izvela VRS bila je "Koridor 92". Tokom aprila i maja 1992. hrvatske jedinice postižu velike uspehe u Posavini, u uslovima kada se delovi JNA povlače sa tog prostora, a najjače jedinice 5.korpusa su još uvek bile u Zapadnoj Slavoniji. Konsolidacijom snaga nakon formiranja VRS, donosi se odluka o proboju operativnog okruženja u kome sa našao najveći deo RS i njene vojske. Cilj operacije bio je ponovno uspostavljanje kopnene veze sa ostatkom RS, odnosno sa SRJ. Takođe posmatrano sa aspekta OMJ, ovo je najveća i najuspešnija operacija. Nosilac operacije bile su jedinice 1.Krajiškog korpusa, podeljene u više taktičkih grupa (TG), koje su formirane od bataljona iz više različitih brigada. Ukupno je formirano 5 taktičkih grupa (TG1-TG5). Ova odluka je bila pre svega uslovljena činjenicom da se dobar deo snaga 1.KK još uvek nalazio u Zapadnoj Slavoniji, gde je određenim tempom svoje položaje ustupao snagama UNPROFOR-a, što je uslovljavalo povlačenje jedinica "deo - po deo". Na primer 2.okb 1.oklopne brigade (bivša 329.) je 3.tenkovsku četu (7 T-55 i OT M-60) 11.juna 1992 iz zone odgovornosti uputio u okolinu Doboja, druga četa istog sastava je 19. juna prebačena u Stanare kod doboja, a premeštanje ostatka bataljona, prve čete i pozadinske čete dovršeno je do kraja juna. Sve jedinice su nakon izvlačenja odmah angažovane za operaciju "Koridor 92", koja je trajala od 24.juna do 10 oktobra 1992. Pored činjenice da su neki od najvažnijih ciljeva postignuti posle nekoliko dana, operacija je trajala duže 47 dana od početnog plana. Broj angažovanih boraca VRS tokom operacije je narastao od početnih 40800 do 54660 vojnika u drugoj etapi. U završnoj trećoj etapi bilo je angažovano 19.960 vojnika. U sastavu OGIP (Operativna grupa Istočna Posavina), u početnom periodu bilo je 25.500 hrvatskih i muslimanskih vojnika, ali je broj ubrzo opadao, tako da je u završnoj fazi Koridora odnos u živoj sili bio skoro 1 :8 u korist VRS. Prvi krajiški korpus, kao nosilac operacije (učešće su uzele i jedinice IBK) nije imao preimućstvo samo u živoj sili već i u teškoj tehnici, što je uz apsolutnu prevlast u vazduhu i moralnu rešenost što su bili odlučujući faktori pobede. Najviši komandanti operacije Koridor 92 su jasno istakli veliki značaj vatrene i manevarske moći OMJ, koja je efikasno podržana jurišnom avijacijom i borbenim helikopterima (ukupno 1033 avio poletanja sa borbenim dejstvom i 1.565t ubojnih sredstava). Za potrebe operacije iz sastava dve oklopne brigade i oklopnih bataljona motorizovanih brigada angažovano je ukupno 116 tenkova i 44 BVP/OT. Hrvatske snage u Posavini bile su brojno manje, odnos oklopnih vozila bio je oko 3,5 :1 u korist VRS.

Angažovana oklopna tehnika za operaciju Koridor 92
Strana	VRS	OGIP
OI automobil	3	1
PT-76	3	0
T-34/85	18	9
T-55	71	22
M-84	24	4
BVP M-80	21	5
OT M-60	23	6
Ukupno	163	47

.....Gubici angažovane tehnike na srpskoj strani bili su 8 uništenih, 2 zarobljena i 18 oštećenih tenkova, uz 3 uništena i 6 oštećenih OT / BVP. Protivničke snage su naspram raspoloživih snaga imale veće gubitke: 8 uništenih , 2 zarobljena i nepoznat broj oštećenih borbenih oklopnih vozila. Gubici VRS od ukupno 28 tenkova izbačnih iz stroja su relativno mali, ako uzmemo u obzir da su nosilac napada bile OMJ sa pridruženim pešadijskim jedinicama, koje su morale savladati brojne prirodne i veštačke prepreke (kanali, reke, reljef) kao i priličnu zasićenost borbene zone sa lakim i srednjim PO oružjem od približno 9 oruđa po jednom oklopnom vozilu iz sastava VRS.

Raspoloživa PO sredstava hrvatskih jedinica u sastavu OGIP
RB / RBR	BsT 82mm	M-42 ZIS 76mm	T-12 100mm	SO M-18	SO M-44	POLK Maljutka	POLK Fagot	SPOLO
1.280	62	30	16	4	2	92	2	2

Komandant TG-1 puk. Novica Simić, operacija "Koridor 92"

Koridor 92

Forsiranje reke Bosne , TG-1 operacija Koridor 92

.....Na strukturu gubitaka povoljno je uticala dobra podrška pešadijskih jedinica, koje su zadržavale borbeni poredak sa oklopnim vozilima pružajući im zaštitu od PO sredstava sa malog rastojanja. Na primeru 1.okbr vidimo kako je raspoloživa tehnika podeljena između TG. Drugi oklopni bataljon i mehanizovani bataljon te brigade ulaze u sastav TG-1 i TG-2, pri čemu su formirane mešovite oklopne čete. U satav TG-1 ušla je 1. i 2. četa tog bataljona i četa iz mehanizovanog bataljona. U sastav TG-2 ušla je 3. četa i četa iz mehanizovanog bataljona brigade. Od raspoloživih vozila formirane su kombinovane čete sastavljene od tenkova i OT / BVP, čime je postignuto bolje sadejstvo. Usled vešte i pravilne upotrebe manevarske i vatrene moći oklopnih i ostalih jedinica samo je TG-1, pod komandom puk. Novice Simića za pet - šest dana načinila prodor dubine 30 i širine 20km. Svako tome je doprinela snažna artiljerijska podrška, ali motivisana i obučena pešadija, koja je pratila tenkove. Ipak bilo je i kriznih momenata, u borbi nadomak Odžaka pešadijska jedinica iz Sanskog Mosta je na kratko napustila pridruženu oklopnu četu u znak protesta zbog pogibije vojnika iz njihovog sastava, smatrajući da su za to odgovorni tenkisti. Pretilila je opasnosta da vozila ostanu bez pešadijske zaštite, ali nakon intervencije nadležnih oficira i otkrića kako je stradao vojnik, grupa se vratila na položaje.

.....Vešti i brzi manevri oklopnih jedinica su obeležili ovu operaciju. Tako je nakon pada Modriče od strane TG-1 forsirana je reka Bosna, sa ciljem olakšavanja nastupanja TG-2. Nasilni prelazak reke je jedna od najzahtevnijih radnji za OMJ u ratu. Reka je kod sela Garevac, uz pomoć skele forsirana 6., a zatim i 8 jula, kada je stvoren čvrst mostobran, sa čije osnovice je omogućeno nastupanje prema Odžaku. Glavnina snaga je prebačena pontonskim skelama kod s. Vranjak, a zatim je levom obalom nastupano prema Jakešu i Odžaku.

.....U sklopu operacije koridor, TG-3 je verovatno vodila najteže borbe na pravcu Doboj - Derventa - Brod. I ovde je težište borbe bilo na upotrebi OMJ. Pored ostalih jedinica u sastav ove taktičke grupe po pitanju OMJ ušla je 2.okbr (pod komandom puk. Slavka Lisice, koji je komandovao i celom TG3), 3.okb/1.okbr. i okb 16. motorizovane brigade. Jedinice iz ovog sastava su ušle u Brod 6., a 7.oktobra 1992. celo je područje proglašeno slobodnim.

.....Za vreme trajanja operacije "Koridor 92" od 24.juna do 10.oktobra 1992. VRS je imala 382 poginula i 1421 ranjenog vojnika, dok je odred milicije iz RSK imao 38 poginulih i 84 ranjena borca. Protivnička strana je imala 1261 poginulog i 6.250 ranjenih pripadnika.

.....Osvajanje Kupresa 7.aprila 1992., je ostalo upamćeno kao efektna operacija, gde su okosnicu napada činile jedinice OMJ. Pripreme za ovaj napad su započele nekoliko dana ranije kada je u tu oblast iz kninskog korpusa upućen puk. Slavko Lisica. Na širem prostoru Kupresa položaje je držala 30. divizija iz sastava banjalučkog korpusa. Iz Svetog Roka, preko Gračca, Srba, Drvara do Glamoča je kao pojačanje pomenutoj diviziji upućena oklopna jedinica, a na sam dan napada 7. aprila u zoni operacije pojavljuje se oklopni bataljon iz kninskog korpusa, koji je sa marša upućen u napad. Napad je bio podržan efikasnom artiljerijskom vatrom, zamisao plana napada je u potpunosti ostvaren: Smelim napadom blokirane su i presečene sve komunikacije koje vode iz i prema Kupresu. Nakon slamanja odbrane istog dana angažovane jedinice osvajaju grad pri čemu je zarobljen veći broj hrvatskih vojnika.

....Komandant operacije puk. Slavko Lisica u svojoj knizi "Komandant po potrebi" navodi i malu anegdotu neposredno nakon ulaska u Kupres: "Javim se Mladiću i kažem: - Šefe, ja se nalazim u Kupresu. Javljam se iz hotela "Kupres" - Ma aj, Lijo nije moguće. - Moguće je, šefe, moguće. Kod mene ne postoji, nije moguće, malo se našalim."

.....Pored ovih uspešnih operacija oklopna tehnika je korišćena i u svim drugim borbama u daljem ratu. Zapažena dejstva OMJ bila su tokom operacija "Vrbas - 92" (zauzimanje Jajca), "Sadejstvo-93" (borbe za tkz. Strujni koridor), oko Goražda aprila 1994, Bihaća 1995 itd. Posebnu ulogu su imali sastavi 1.okbr kada su oktobra 1995. zauzeli položaje na Manjači i tako doprineli otklanjanju opasnosti od mogućeg pada Banja Luke. Tokom 1994 i naročito 1995. inicijatava je na strani hrvatsko - muslimanske koalicije, VRS gubi kontrolu nad mnogim teritorijama i deo tehnike je uništen ili zarobljen. Od 30. avgusta 1995. VRS je suočena i sa NATO snagama kroz operaciju Deliberate Force, koja je imala za cilj uništenje vojnih kapaciteta VRS i okončanje rata u skladu sa političkom kombinatorikom. Do kraja operacije 21.septembra izvedena su po položajima i infrastrukturi VRS 3.400 borbena leta, prilikom čega su određene gubitke imale i oklopne jedinice.

Na Bjelašnici, avgust 1993.

T-55 iz sastava 1.Gardijske motorizovane brigade

M-84A iz sastava Prve oklopne brigade na dobojsko - gradačačkom ratištu

Iskustva

.....Borbena iskustva oklopnih jedinica ukazala su na potrebu boljeg sanitetskog zbrinjavanja vojnika. Predlagana je izgradnja oklopnog sanitetskog transportera, koji bi mnogo efikasnije i sugurnije izvlačio ranjenike sa prve linije uz mnogu veću zaštitu sanitetskog osoblja. Postojeća formacija oklopnih bataljona koji su činile tenkovske i mehanizovane čete, ocenjena je kao neodgovarajuća za rat kakav je vođen u BiH. Na osnovu iskustava sa terena predloženo je formiranje mešovitih četa u čiji bi sastav ulazili i tenkovi i OT. Time bi omogućena bolja povezanost kolektiva, odnosno tenkista i mehanizovane pešadije i većeg međusobnog poverenja. Više puta tokom rata je dolazilo do tragičnih gubitaka baš usled nepoznavanja i nepoverenja u pridodate jedinice. Takođe loše oraganizovana vatrena podrška je ograničavala upotrebu oklopa. Naročito se lošim pokazalo odsustvo minobacača, koji bi formacijski bili ugrađeni u čete i bataljone. Tenkovski bataljon nije imao minobacače, kao ni mehanizovane čete, dok je na nivou meh. bataljona bilo minobacača kalibra 120mm. Kako su se tokom rata pokazali kao jedna od najefikasnijh vrsta oružja, predlagana je formacijska ugradnja MB 60 i 82mm u mehanizovane i tenkovske čete.

.....Ubojitost savremenih PO oruđa koji su u velikom broju bila prisutna na svim delovima ratišta, kao i nedovoljna oklopna zaštita postojećih oklopnih vozila primorali su pripadnike VRS da na oklopna vozila montiraju dodatnu zaštitu od raznih priručnih sredstava. Kao jako efikasne pokazale su se gumene trake koje su montirane na bočne i čeone delove vozila, čije se zaštitno dejstvo ispoljavalo pre svega u prevremenom aktiviranju kumulativnih projektila. U praksi na terenu, korišćene su i drvna građa, opeka, prazni municijski sanduci, automobilske gume i razna druga sredstva. Posebno su bili inovativni pripadnici 1.lake bijeljinske pešadijske brigade, popularni Panteri, koji su izradili više unikatnih i u ratu proverenih improvizovanih oklopnih vozila.

Dodatna zaštita od priručnih sredstava

.....Veliki procenat teritorije gde su vođene borbe nije odgovarao upotrebi OMJ. Dejstva su izvođena često na pošumljenom i naseljenom prostoru ili na kamenitom krasu sa dosta uspona i nizbrdica. U posavskom prostoru, s druge strane, bilo je dosta močvarnog zemljišta, sa brojnim kanalima i usecima. U mnogo slučajeva vozila su upotrebljavana mimo svih pravila i predviđenih normi, i samo je uz veliko zalaganje posada i nadležnih službi, tokom čitavog rata održavana funkcionalnost, uprkos činjenici da su međuremontni resursi utrošeni i da je tehnika godina bila na otvorenom.

.....Bilo je dosta primera da neka jedinica van svih pravilskih normi koristi za odbranu znatno većeg prostora od predviđenog, odnosno napada znatno veći prostor od realnih mogućnosti, što je dovodilo do majeg učinka i zamora ljudstva i tehnike. Isticana je i potreba da komandni sastav intezivno radi na međuljudskim odnosima i na uspostavljanju međusobnog poverenja i povezanosti u osnovnim taktičkim jedinicama. Smatrano da je najidealnije rešenje bilo da se trećina ljudstva odmara, trećina bude u pripravnosti i trećina na borbenom zadatku

.....Jedno od obeležja upotrebe oklopa VRS bila je praksa viših komandi da usitnjavaju oklopne jedinice, podčinjavajući manje delove drugim jedinicama.. Na taj način slabljena je udarna moć jedinica. Major Branko Suzić u knjizi "Udarne pesnice 1.okbr" navodi da je drugi oklopni bataljon te brigade u jednom momentu 1992. bio raspoređen na deset različitih i udaljenih lokacija po Posavini, što je znatno otežavalo komandovanje i snabdevanje. Svoja iskustva po tom pitanju zapisao je i pukovnik Slavko Lisica, tokom operacija oko B. Broda "U toku referisanja nerijetko mi se dešavalo da manje pešadijske jedinice traže da se kod njih stalno nalaze po "par tenkova" jer pješadinci bez njih nemaju morala. -Tenkovi nisu i ne mogu ba budu nikome moralna podrška, a uz pomoć pješadije mogu da učine prava čuda, ne jednom sam ponavljao. Nemam ja pri ruci fabriku tenkova, pa da odvajam ovdje dva, tamo tri tenka. Od tenkova se može formirati udarna grupa, oklopni bataljon, puk ili brigada i da se takva jedinica upotrjebi izričito po zamisli i odluci komande TG3"

.....Sa druge strane ovakva praksa je omugućila da i brojne lake pešadijske brigade dobiju po nekoliko oklopnih vozila, što je znatno uticalo na moral i smelost vojnika.

....Nakon 1992 usled brojnih razloga većina oklopnih vozila dobija ulogu nepokretnih vatrenih tačaka, čime je delimično nadoknađen brojčani nedostatak ljudstva u VRS. Ovo je posebno bila izraženo u sastavu Sarajevsko - romanijskog korpusa, gde je većina sredstava Prve mehanizovane brigade dodeljena drugim jedinicama na položajima oko Sarajeva. Ova taktika je omogućila upotrebu i zastarelih sredstava, pa su u tim okolnostima bili efikasna i sredstva poput SO M-18, ZSU-57 i ostalog. Međutim mnogi oficiri iz redova OMJ su se zalagali za ukrupnjavanje jedinica, koje bi bile popunjene odabranim i uvežbanim ljudstvom, tako raspoređene u unutrašnjosti da bi mogle nanositi odlučujuće i rešavajuće udare, što i jeste u osnovi uloga OMJ.

.....Za sada nisu objavljemi podaci o gubicima OMJ u ratu. Nakon početnih iskustava tehnika je korišćena oprezno uz zaštitu pešadije i sa dobrim planiranjem. Ipak dolazilo je i do grubih grešaka, kao na primer marta 1993. kada je kod ušća reke Usora izgubljeno nekoliko oklopnih vozila. U kasnijoj fazi rata Arnija BiH je snabdevena PO sistemom "Crvena strela", koji se pokazao kao veoma efikasano sredstvo. Određen broj tenkova je zarobljen u borbi. Poznati su primeri zarobljavanja tenkova M-84, jednog u novembru 1992. i drugog u avgustu 1993. Oko pojedinih tenkova, koji su ostali napušteni na "ničijoj zemlji" su često vođene ogorčene borbe, poput Golog brda iznad Sarajeva. U borbama tokom leta 1994. na Bjelašnici i Treskavici muslimanska strana je zarobila 5 tenkova T-55, 2 BVP i 1 MTLB. Ukupni gubici nisu objavljeni. Poznato je da je 1.okbr u ratu imala 180 poginulih i 835 ranjenih boraca. Na osnovu brojnog stanja tenkova u redovima VRS na početku rata i stanja iz 1999., ta ako se uračuna priliv tehnike VRSK nakon oluje dolazi se do grube procene od oko 170 uništenih i zarobljenih tenkova.

Snage IFOR-a su imale brojna oklopna vozila, na slici tenk T-34 i britanski tenk Čelendžer 2

Posle rata

.....Demobilizaciju ratnih jedinica VRS je započela marta i dovršila je juna 1996., pri čemu je sa 200.000 pripadnika svedena na 20.000. Promenjena je i organizacija, sastav vojske su činili 1,2 i 7.korpus sa V i PVO. Početkom 1997. nakon nove reorganizacije VRS su činili 1, 3. 5 i 7.korpus i vazduhoplovne jedinice. Nakon 2000. godine smanjuje se i brojno stanje na 12.500 pripadnika, a nakon ukidanja regrutnog sistema, brojno stanje je oko 6 - 7.000 vojnika. Poslednja reforma bila je 2004. kada je ustrojen Generalštab, pod čijom komandom se nalazila 15.mehanizovana brigada, 1. divizija, 5.divizija, puk V i PVO, logistička baza i Centar za usavršavanje starešina. Kao rezultat brojnih stranih pritisaka, a u sklopu demilitarizacije šireg prostora bivše SFRJ VRS je prestala postojati 1.januara 2006., a dotadašnji pripadnici i deo tehnike je integrisan u OS BiH. Tradicije VRS je nastavio nositi 3.pešadijski puk, sa sedištem u Banja Luci.

.....U posleratnom periodu za potrebe VRS nije nabavljana nova tehnika, sem određene količine municije. Iako je na spiskovima bila respektivna količina tehnike zapravo većina sredstava bila je za generalni remont nakon četvorogodišnjeg rata. Situaciju nije olakšao ni permanentan sukob vojnih i političkih vlasti i zanemarivanje posleratnih potreba vojske. Na osnovu Dejtonskog sporazuma, odnosno sporazuma o regionalnoj kontroli naoružanja iz 1996. vojska RS je imala odobrenu količinu od 137 tenkova i 113 OT. Na raspolaganju je ostavljeno dovoljno vremena da se višak tehnike proda, konvertuje ili uništi. Godine 1999. na stanju je bilo:

Brojno stanje tenkova OT i ostalih oklopnih vozila VRS 1999.
M-84	73	T-55	204	BVP M-80	118
BVP M-80VK	2	OT M-60	84	PT-76B	5
BTR-50PK/PU	19	BOV M-86	23	MTLB 1V13/16	7
SO M18	7	SO M36	7	2S1	24

.....Integrisanjem u OS BiH većina tehnike je proglašena neperspektivnom i zastarelom. Od raspoloživih 66 tenkova M-84 samo je 16 zadržano u jedinici na poligonu Manjača i po jedan TZI i TNM.. U jednom periodu višak od 50 tenkova M-84 bio je predmet interesovanja Vojske Srbije ali nije postignut dogovor. Na spisku oklopnih vozila koja su 2006. proglašena neperspektivnim našlo se:

M-84	T-55	TZI	TNM	BVP M-80	BOV M-86	2S1	MTLB 1V13/16	SNAR 10
50	80	22	10	100	16	24	11	3
M53/59	STRELA 10	Strela 1	BOV 3	POLO M-83	POLO M-92	9P122	9P133
137	1	15	14	30	11	8	9

Uništavanje viškova naoružanja

Fotogalerija Oklop VRS 1992 - 1995

Amblemi nekih OJ Vojske Republike Srpske

U izradi ove strane korišćeni su sledeći izvori:

"Vojska Republike Srpske" - Danko Borojević, Dragi Ivić
"Modernizacija i intervencija, jugoslovenske OJ 1945-2006" - Bojan Dimitrijević
"Koridor 92" - gen.- Novica Simić
"Udarne pesnice 1.okbr" - maj. Branko Suzić
"Stakleni tenkovi" - puk. Radovan Tačić
"Borbe u Posavini" - Jerko Zovak
Voska Republike Srpske - FB profil

Početna strana